Δεν ήταν το πρώτο, αλλά το πολλοστό σφοδρό πλήγμα που δέχτηκαν οι ηλικιωμένοι συμπολίτες μας. Η προαναγγελία για επικείμενο λουκέτο στα ΕΛΤΑ, που θα δυσκολέψει με αναρίθμητους τρόπους τη ζωή τους, έδειξε για άλλη μια φορά πως η Ελλάδα αντιμετωπίζει τα άλογα όταν γεράσουν. Ταυτόχρονα όμως έφερε και στο φως επιτακτικά το ψηφιακό χάσμα που αντιμετωπίζουν οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι ψηφιακά εγγράμματοι. Ένας πλανήτης που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα προς την Τεχνητή Νοημοσύνη μοιάζει να αφήνει πίσω τους πιο ευάλωτους, για τους οποίους πια ακόμα και η πιο απλή κίνηση μοιάζει με… αναρρίχηση στο Έβερεστ. Τι κάνει η χώρα μας για αυτούς;

«Όχι πολύ παλιά, δεν πάνε και αιώνες δα, πήγαινες στην τράπεζα και έκανες όλες σου τις δουλειές. Έπαιρνες τη σύνταξή σου, πλήρωνες τους λογαριασμούς σου, έστελνες χρήματα στα παιδιά σου, έβλεπες κι έναν γείτονα. Τώρα πρέπει να έχεις κομπιούτερ κι ”έξυπνο κινητό” και ένα σωρό γνώσεις που το δικό μου μυαλό αδυνατεί να συγκρατήσει». Η κυρία Σοφία είναι 75 χρόνων κι όπως η ίδια λέει «μια από αυτούς που η μοντέρνα ζωή πετάει συνεχώς απέξω. Κι αυτό, ξέρετε, είναι μια αόρατη βία εναντίον μας. Δεν μας χτυπά κανείς, αλλά μοιάζει σαν μας σπρώχνουν στο περιθώριο συνεχώς. Ακόμα και για να πάω στο γυμναστήριο χρειάζεται να κάνω κράτηση μέσω κινητού. Δηλαδή χάθηκαν οι άνθρωποι; Κι αναρωτιέμαι, για εμάς τους μεγάλους είναι δύσκολα, αλλά και για τους νέους είναι καλύτερα που εξαφανίζονται θέσεις εργασίας για να τα κάνουν όλα α μηχανήματα; Είναι καλύτερα να μην υπάρχει ρεσεψιονίστ στο γυμναστήριο, ταμίας στο σουπέρ μάρκετ, υπάλληλος στην εταιρεία ραδιοταξί; Έχω την εντύπωση πως όχι…»

• 12,84 % των ατόμων 65 – 74 ετών στην Ελλάδα διαθέτει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από τον μέσο όρο της (28,19 %).
• 52,40% του πληθυσμού (16-74 ετών) στην Ελλάδα έχει τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες, σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ που ήταν 55,56%, χωρίς να σημειώνεται πρόοδος από το 2021.

ΠΗΓΗ: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, DIGITAL DECADE 2025

Παρόλο που η χρήση του διαδικτύου στους ανθρώπους τρίτης ηλικίας ανεβαίνει συνεχώς – ειδικά μετά την πανδημία – δεν είναι λίγοι εκείνοι οι μεγαλύτεροί μας άνθρωποι που δεν έχουν καμία σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Ή ακόμα κι αν έχουν, αυτή είναι απολύτως επιλεκτική και σίγουρα δεν καλύπτει όλες τις ανάγκες τους. «Μπαίνω κάθε μέρα στο ίντερνετ για να διαβάσω ειδήσεις και να ποστάρω στο facebook, αλλά για να πληρώσω τους λογαριασμούς ή την εφορία περιμένω τα παιδιά μου. Ευτυχώς, έχω και καλούς γείτονες που εμπιστεύομαι, οπότε όταν δεν μπορούν τα παιδιά με εξυπηρετούν εκείνοι», λέει ο 78χρονος κος Γιάννης.

Αν οι άνθρωποι της μέσης ηλικίας κοιτάζουν ενίοτε με δέος τα παιδιά τους, τους γηγενείς δηλαδή του ψηφιακού κόσμου, πως να μοιάζει άραγε αυτός ο νέος στους ηλικιωμένους; Μεγάλωσα σε ένα χωριό που τότε απείχε από την Αθήνα τουλάχιστον 4 ώρες. Δεν είχαμε ηλεκτρικό ρεύμα, δεν είχαμε νερό στο σπίτι, δεν είχαμε τηλέφωνο. Τώρα μου φαίνεται σαν να παίζω σε ταινία επιστημονικής φαντασίας», μας λέει ο 75χρονος κος Δημήτρης. «Έχω πολύ μεγάλο ενθουσιασμό με τις νέες τεχνολογίες, με φέρνουν σε επαφή με τους φίλους μου, βρήκα όλους τους συμμαθητές που… ζουν ακόμα στα σόσιαλ, ωστόσο υπάρχουν όψεις της τεχνολογίας που με πετάνε έξω. Με δυσκολεύει πάρα πολύ ας πούμε ότι πια δεν μπορώ να κάνω τις δουλειές μου σε ένα φυσικό κατάστημα τράπεζας, με κάνει εξαρτημένο από τους γείτονές μου ότι πρέπει να μου κλείσουν ιατρικά ραντεβού, με κάνει να νοιώθω άβολα ότι κάποιος άλλος ξέρει τα οικονομικά μου αφού χειρίζεται το e- banking που έχω. Αισιοδοξώ ωστόσο, μια μέρα θα τα μάθω κι αυτά!».

Η 67χρονη Μαλάμω Στεργίου είναι η εμπνεύστρια μιας εξαιρετικά δραστήριας ομάδας που προωθεί την συγκατοίκηση ηλικιωμένων από το 2022. Η κοινότητά τους, που πια αριθμεί 10.700 μέλη, οργανώνεται κυρίως διαδικτυακά. Ακολουθούν οι ηλικιωμένοι τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την ρωτάμε.

«Υπάρχουν στοργικά εγγόνια που διδάσκουν φιλομαθείς παππούδες και γιαγιάδες. Ωστόσο, η Ελλάδα δεν έχει συγκροτημένη πολιτική για την εκπαίδευση των ανθρώπων τρίτης ηλικίας στις νέες τεχνολογίες. Από τους ανθρώπους ας πούμε που θέλουν να μπουν στην ομάδα μας, ελάχιστοι γνωρίζουν πολύ καλά τις νέες τεχνολογίες – είναι εκείνοι που έχουν εργαστεί σε μεγάλες εταιρείες κυρίως. Κάποιοι γνωρίζουν τα βασικά και περίπου ο ένας στους τρεις δεν έχει ιδέα. Αυτό αναδεικνύει την ανάγκη η Πολιτεία να εκπαιδεύσει συστηματικά τους ηλικιωμένους, αφού η τεχνολογία αλλάζει ραγδαία. Μαθαίνουν ας πούμε να χρησιμοποιούν την πλατφόρμα μιας τράπεζας και, ξαφνικά, αλλάζει όλη η πλατφόρμα. Αυτό για να το παρακολουθήσει ένας μεγαλύτερος άνθρωπος, χρειάζεται συστηματική βοήθεια. Βοηθούν τα τηλεφωνικά κέντρα, αλλά δεν αρκεί, αφού δεν είναι μόνο οι τραπεζικές συναλλαγές, αλλά και ιατρικές υπηρεσίες και καθημερινές ανάγκες που πια ικανοποιούνται όλο και περισσότερο διαδικτυακά».

Υπάρχουν κρατικές πολιτικές για την ένταξη των ηλικιωμένων στον ψηφιακό κόσμο; Και πως αντιμετωπίζει η Ελλάδα το ψηφιακό χάσμα ρωτάμε την Ομότιμη Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου, Αλεξάνδρα Κορωναίου. «Δεν υπάρχουν τέτοιου είδους πολιτικές στη χώρα μας. Υπάρχουν Λαϊκά Πανεπιστήμια και κάποια προγράμματα με μαθήματα για την Τρίτη Ηλικία. Ωστόσο, ο καθένας είναι μόνος του. Θα χρειαζόταν ένα πολύ μεγάλο άνοιγμα των πανεπιστημίων με δια βίου εκπαίδευση. Οι ηλικιωμένοι εδώ δεν έχουν στην Ελλάδα μηχανισμούς και κοινωνικό κράτος ακόμα και για πολύ σοβαρά και κρίσιμα θέματα, όπως τα θέματα υγείας. Ποιος ασχολείται με το πως αντιμετωπίζουν την ακρίβεια ή την μοναξιά; Οι ψηφιακές συναλλαγές τους με το κράτος ή τις τράπεζες ή τους γιατρούς είναι ένα από τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν μέσα σε έναν ωκεανό δυσκολιών».

Όπως μας εξηγεί η Ομότιμη Καθηγήτρια του Παντείου, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν εξειδικευμένες έρευνες μεγάλης κλίμακας για τις ψηφιακές δεξιότητες των ηλικιωμένων. «Μια χώρα, όπως η Ελλάδα, η οποία έχει έναν πολύ μεγάλο αριθμό μεγάλης ηλικίας ατόμων, δεν έχει ολοκληρωμένες κοινωνικές πολιτικές για την ψηφιακή μετάβασή τους. Στο καταπληκτικό του βιβλίο «Η ζωή, ο θάνατος και τα γηρατειά μιας γυναίκας του λαού» ο Ντιντιέ Εριμπόν δείχνει πως ακόμα και στην Γαλλία η κατάσταση για τους ηλικιωμένους είναι τραγική – για παράδειγμα οι περισσότεροι δημόσιοι οίκοι ευγηρίας δεν έχουν προσωπικό για να ανταποκριθούν στις ανάγκες. Οι περικοπές που έχουν γίνει στα ζητήματα φροντίδας και υγείας είναι τόσο μεγάλες που αγγίζουν απίστευτα την Τρίτη Ηλικία. Το φαινόμενο λοιπόν είναι συνολικότερο, ακόμα κι αν σε κάποιες χώρες υπάρχουν κάποιες πολιτικές για την Τρίτη Ηλικία. Σε γενικές γραμμές ωστόσο, η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών δημιουργεί μεγαλύτερο πρόβλημα στους ηλικιωμένους».

Από τη μια λοιπόν η τεχνολογία που τρέχει με ταχύτητα φωτός κι από την άλλη ο καπιταλισμός που σκληραίνει, οι ηλικιωμένοι μοιάζουν οι χαμένοι της νέας εποχής. Σωστότερα, οι φτωχοί ηλικιωμένοι, αφού στις μαθησιακές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν λόγω ηλικίας και στην έλλειψη συστηματοποιημένης και διαρκούς εκπαίδευσής τους, θα πρέπει να προστεθεί το οικονομικό κόστος της αγοράς και της χρήσης νέων τεχνολογιών. Και μπορεί έρευνες στις ΗΠΑ να δείχνουν πως το 10% χρησιμοποιεί ήδη chatbots για παππούδες και γιαγιάδες ή ότι το 15% των ανθρώπων τρίτης ηλικίας στην Νότια Κορέα είναι κοντά στον εθισμό, ωστόσο αυτή δεν είναι παρά μια πολύ μερική εικόνα.

«Ο καπιταλισμός θέτει στο περιθώριο μια πολύ μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, η οποία δεν είναι προετοιμασμένη για να παρακολουθήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις» αναφέρει η Κορωναίου τονίζοντας πως «το φαινόμενο έχει έναν έντονο ταξικό χαρακτήρα – οι πιο φτωχοί, οι πιο απομονωμένοι, οι πιο περιθωριοποιημένοι πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα. Είναι μια πολύ σκληρή για τα γηρατειά. Τα μίντια περνάνε μια εικόνα που πριμοδοτεί την νεότητα και βάζει και την Τρίτη Ηλικία στο κυνήγι της ομορφιάς, της διαρκούς δύναμης. Κατασκευάζεται μια αντίληψη όπου μοιάζει αδιανόητο να σκεφτούμε τα ίδια τα γηρατειά, μοιάζουν με απωθημένο στις σύγχρονες κοινωνίες».