Η Πρωτοχρονιά, παραδοσιακά, πέρα από την ολοκλήρωση ενός ημερολογιακού έτους, συμβολίζει και την νέα αρχή, την ανανέωση και την ελπίδα. Είναι ένα χρονικό και συμβολικό «όριο» ανάμεσα στο παλιό και το νέο, όπου ο άνθρωπος αφήνει πίσω του ό,τι τον βαραίνει και υποδέχεται κάτι καινούριο.

Η αλλαγή του χρόνου σηματοδοτεί έναν καινούριο κύκλο ζωής. Γι’ αυτό συνδέεται με καθαρμούς, ποδαρικά και έθιμα που «καθαρίζουν» το παλιό και φέρνουν το νέο.

Ταυτόχρονα, οι άνθρωποι, θεωρούν πως ό,τι κάνεις την Πρωτοχρονιά και της πρώτες ώρες του έτους, επηρεάζει και όλο τον υπόλοιπο χρόνο. Γι’ αυτό το λόγο μάλιστα, σε πολλές περιοχές, η αλλαγή του έτους συνδυάζεται με πληθώρα από έθιμα με σκοπό ο χρόνος να είναι «γουρλής» και να «μπει καλά».

Ποια είναι μερικά από τα πιο ξεχωριστά έθιμα της Πρωτοχρονιάς;

Κάθε περιοχή, επηρεάζεται και τη συνοδεύει η δική της παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα, ενώ οι ντόπιοι, κουβαλούν και μεταφέρουν τις γνώσεις τους από γενιά σε γενιά.

Κάτι τέτοιο, φυσικά, ισχύει για όλο το χρόνο, ωστόσο ιδιαίτερα την πρωτοχρονιά, υπό το φως της εορταστικής περιόδου, τα έθιμα, έχουν μία διαφορετική βαρύτητα και μεγαλύτερη σημασία.

Στην Κρήτη για παράδειγμα, οι ντόπιοι, συνηθίζουν να κρεμούν στην εξώπορτα του σπιτιού ή μέσα στο σπίτι αγριοκρεμμύδα. Ένα φυτό, που ακόμη και αν βγει από το έδαφος, συνεχίζει να βγάζει φύλλα, με αποτέλεσμα, το έθιμο να είναι άμεσα συνδεδεμένο με την καλοτυχία, την τύχη, την εφορία και την ανάπτυξη. Μάλιστα, σε ορισμένες περιοχές οι γονείς «χτυπούν» ελαφρά τα παιδιά στο κεφάλι με την κρεμμύδα λέγοντας ευχές για να «ψηλώσουν και να δυναμώσουν».

Στην Μακεδονία, κυριαρχεί το έθιμο με το «αμίλητο νερό». Τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς, ένα από τα μέλη της οικογένειας, συνήθως η κόρη, περπατά ως τη βρύση του χωριού στην κεντρική πλατεία, χωρίς να μιλήσει με κανέναν, ενώ στην επιστροφή, φέρνει μαζί της ένα δοχείο γεμάτο με το νερό της βρύσης. Σκοπός, είναι να ραντίσει όλες τις γωνίες του σπιτιού ή να πιει η οικογένεια μερικές γουλιές, με σκοπό ο νέος χρόνος να είναι «καθαρός».

Στην Πελοπόννησο και πολλά νησιά της χώρας, κυριαρχεί το έθιμο με το σπάσιμο του ροδιού. Κάθε ένας σπόρος τους, συμβολίζει την καλοτυχία, την αφθονία και την γονιμότητα. Με την αλλαγή του έτους λοιπόν, οι νοικοκύρηδες, περνούν το κατώφλι με «το δεξί» και στην συνέχεια πετούν με δύναμη ένα ρόδι ο κάθε ένας έξω από την πόρτα. Τα σπόρια σκορπίζουν παντού – όσο πιο πολλά εμφανιστούν, τόσο περισσότερες αφθονίες θα έχει το νέο έτος.

Η βασιλόπιτα είναι ίσως το πιο γνωστό πρωτοχρονιάτικο έθιμο στην Ελλάδα και συνδέεται άμεσα με τον Άγιο Βασίλη. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Άγιος Βασίλειος θέλησε να επιστρέψει χρήματα στους φτωχούς της Καισάρειας και ο μοναδικός τρόπος ήταν να τα μεταφέρει και να τα μοιράσει μέσα σε ψωμιά. Έτσι, κάθε χρόνο, ο λαός αναβιώνει το έθιμο, βάζοντας μέσα στην πίτα το φλουρί, κάνοντας ξεχωριστό και τυχερό, όποιον το πετύχει στο κομμάτι του.

Η βασιλόπιτα κόβεται την Πρωτοχρονιά και πριν από αυτό, σταυρώνεται τρεις φορές με μαχαίρι από τον γηραιότερο άντρα του σπιτιού. Εθιμοτυπικά, τα πρώτα κομμάτια, είναι αφιερωμένα στον Χριστό, την Παναγία, τον Άγιο Βασίλειο, το σπίτι και την οικογένεια, ενώ από εκεί και πέρα η πίτα κόβεται ανάλογα με την ηλικία.

Αντίστοιχα, το έθιμο της κρεατόπιτας, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Μακεδονία, τη Θράκη, την Ήπειρο και τη Θεσσαλία και συνδέεται με τις αγροτικές κοινότητες. Η κρεατόπιτα σε αυτά τα μέρη, παίρνει τη θέση της βασιλόπιτας, ενώ στο εσωτερικό της, τοποθετείται τόσο το φλουρί, όσο και ένα κλαδί ελιάς.
Όποιος από την οικογένεια, τύχει το φλουρί, θεωρείται τυχερός, ενώ όποιος πετύχει το κλαδί της ελιάς, λέγεται ότι θα έχει μία υπέρογκη σοδιά.

Τα έθιμα, απλά αλλά γεμάτα συμβολισμό, δίνουν χρώμα στη γιορτή και γίνονται μικρές ευχές για τύχη, υγεία και ευημερία. Μέσα από αυτά, οι άνθρωποι συναντιούνται, μοιράζονται στιγμές και κρατούν ζωντανή την παράδοση. Έτσι, ο νέος χρόνος ξεκινά όχι μόνο με προσδοκίες, αλλά και με ζεστασιά, μνήμη και αισιοδοξία.