Στον απόηχο των εκταταμένων καταστροφών που άφησε πίσω της η σφοδρή κακοκαιρία που «χτύπησε» τη Δυτική Ελλάδα με ακραίες βροχοπτώσεις, προκαλώντας πλημμύρες, κατολισθήσεις και εγκλωβισμούς κατοίκων ο μετεωρολόγος του STAR Θοδωρής Κολυδάς έδωσε την επιστημονική εξήγηση αυτού του ακραίου μετεωρολογικού φαινομενου.

Στην ανάλυσή του ο κ. Κολυδάς εξηγεί πώς οι πρόσφατες ακραίες βροχοπτώσεις στη Βορειοδυτική Ελλάδα δεν ήταν τυχαίο φαινόμενο, αλλά αποτέλεσμα ενός «Μεσογειακού Ατμοσφαιρικού Ποταμού» (Med-AR). Σύμφωνα με την εξήγησή του, η περιοχή της Πίνδου, των Τζουμέρκων και της Αθαμανίας συχνά αποτελεί το «σημείο πρόσκρουσης» διαδρόμων υψηλής υγρασίας που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες υδρατμών από θερμές θαλάσσιες περιοχές, όπως το Ιόνιο. Η σύγκλιση των ανέμων σε χαμηλά στρώματα της ατμόσφαιρας (Low-Level Jet), η επίμονη τροφοδότηση υγρασίας και η ορογραφική ανύψωση ενισχύουν τις βροχοπτώσεις, οδηγώντας σε ακραία ύψη υετού που μπορεί να ξεπερνούν τα 250–300 χιλιοστά σε λίγες ημέρες. Ο δείκτης IVT (Integrated Vapor Transport) μετρά την ποσότητα και την κατεύθυνση της μεταφοράς υδρατμών, ενώ ο EFI (Extreme Forecast Index) δείχνει πόσο ασυνήθιστη είναι αυτή η μεταφορά σε σχέση με το κλιματικό πρότυπο. Όταν υψηλές τιμές IVT και EFI συνδυάζονται πάνω από ορεινές περιοχές, αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα πολύωρων καταιγίδων και πλημμυρών.

{https://exchange.glomex.com/video/v-degvtpsgz9wx?integrationId=40599y14juihe6ly}

Το επεισόδιο που έπληξε τη Βορειοδυτική Ελλάδα είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός Med-AR: επίμονη ροή υψηλής υγρασίας, ορογραφική ενίσχυση και σημαντικές αποκλίσεις από τα κλιματικά δεδομένα, γεγονός που το καθιστά πρότυπο μεσογειακού ατμοσφαιρικού ποταμού και αναδεικνύει τη σημασία του στην πρόγνωση και την πρόληψη πλημμυρικών φαινομένων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τον κ. Κολυδά, «το φαινόμενο συνδύασε έναν επίμονο διάδρομο υψηλής υγρασίας, ισχυρή χαμηλού επιπέδου σύγκλιση, θερμή θαλάσσια υποστήριξη, εξαιρετικά ευνοϊκή ορογραφία για ανύψωση, και σημαντικές αποκλίσεις EFI από το κλιματικό πρότυπο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα πολύωρο επεισόδιο έντονων καταιγίδων και ακραίου υετού , που εξηγείται μόνο μέσω της κατανόησης των ατμοσφαιρικών ποταμών στη Μεσόγειο. Με άλλα λόγια η πρόσφατη κακοκαιρία λειτούργησε ως ένας αυθεντικός μεσογειακός ατμοσφαιρικός ποταμός ― και αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν στον σχεδιασμό πρόγνωσης, προειδοποίησης και αντιπλημμυρικής προστασίας. Ο όρος αυτός θα είναι ευχής έργο να μη χρησιμοποιείται καταχρηστικά όπως έγινε πριν 20 χρόνια με τις Μετεωρολογικές Βόμβες.»

Πώς ένας «Μεσογειακός Ατμοσφαιρικός Ποταμός» προκάλεσε το ακραίο φαινόμενο

Όπως σημειώνει ο κ. Κολυδάς «Οι ατμοσφαιρικοί ποταμοί αποτελούν σήμερα βασική ενότητα στη μετεωρολογία των μέσων γεωγραφικών πλατών. Πρόκειται για στενούς αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικούς διαδρόμους μεταφοράς υδρατμών, που μεταφέρουν έως και το 90% της συνολικής τροποσφαιρικής υγρασίας από τις τροπικές ζώνες προς τις εύκρατες. Η διεθνής βιβλιογραφία –και ειδικά οι μελέτες της ιταλικής σχολής ( Davolio, Miglietta, Fiori, Rebora )– έχουν δείξει ότι ορισμένα από τα μεγαλύτερα πλημμυρικά γεγονότα της Ευρώπης σχετίζονται άμεσα με την πρόσκρουση αυτών των υγρών διαδρόμων στα ανατολικά πρανή των Άλπεων και των Απεννίνων. Αν και η Μεσόγειος δεν έχει την ωκεάνια διάσταση του Ειρηνικού, παρουσιάζει δικούς της «συμπαγείς» ατμοσφαιρικούς ποταμούς, μικρότερου μήκους αλλά υψηλής αποτελεσματικότητας. Αυτοί οι ποταμοί συχνά εμφανίζουν καμπύλη πορεία, ακολουθώντας τη δομή των υφέσεων στη δυτική λεκάνη και αντλούν υγρασία από θερμούς θαλάσσιους όγκους όπως το Ιόνιο και το Τυρρηνικό πέλαγος . Με άλλα λόγια, η Μεσόγειος έχει αναπτύξει το δικό της “κλιματικό ισοδύναμο” των ARs, το οποίο μπορεί να γίνει καταστροφικό όταν συνδυαστεί με έντονη ορογραφία.

Δεν αρκεί η υγρασία: Ο μηχανισμός σύγκλισης στα χαμηλά στρώματα

Όπως δείχνουν οι χάρτες του ECMWF της στάθμης 925 hPa , ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της πρόσφατης κακοκαιρίας ήταν η έντονη σύγκλιση ανέμων πάνω από το Ιόνιο. Σε ύψος 500–800 μέτρων –δηλαδή ακριβώς στο επίπεδο στο οποίο οι υδρατμοί μεταφέρονται πιο αποδοτικά– τα νοτιοδυτικά ρεύματα συναντούσαν δυτικότερα ρεύματα, δημιουργώντας μια ζώνη ενίσχυσης της υγρασίας. Αυτός ο χαμηλού επιπέδου αεροχειμάρρος (LLJ – Low Level Jet) δεν είναι τυχαίο χαρακτηριστικό και αποτελεί συστατικό στοιχείο σχεδόν όλων των ατμοσφαιρικών ποταμών παγκοσμίως. Η σταθερή τροφοδότηση υγρασίας από το Ιόνιο δημιουργούσε έναν μεταφορικό διάδρομο που αναπλήρωνε συνεχώς τους υδρατμούς που αποδίδονταν ως βροχή πάνω από τους ορεινούς όγκους της Ηπείρου. Αυτή η διαδικασία –η συνεχής ανατροφοδότηση– εξηγεί γιατί οι βροχές δεν ήταν απλώς έντονες, αλλά και παρατεταμένες.

Η ορογραφία ως επιταχυντής του φαινομένου

Όταν ο υγρός διάδρομος από το Ιόνιο «χτυπάει» στα υψώματα της Πίνδου, συμβαίνει το αναπόφευκτο . Η υγρασία ανυψώνεται, συμπυκνώνεται και μετατρέπεται σε βροχή. Η ορογραφική ανύψωση είναι ένας από τους πιο ισχυρούς παγκόσμιους ενισχυτές της βροχής. Οι ατμοσφαιρικοί ποταμοί είναι ουσιαστικά «οχήματα» που τροφοδοτούν διαρκώς αυτόν τον μηχανισμό. Αυτό εξηγεί γιατί τα γεγονότα εντονότατου υετού στην Ήπειρο έχουν στη βάση τους ένα κοινό χαρακτηριστικό . Την υψηλή υγρασία, την επίμονη ροή και την ισχυρή ανοδική κίνηση των αερίων μαζών. Ο χάρτης υγρασίας στα κατώτερα στρώματα του ECMWF στα 925 hPa δείχνει αυτή τη ζώνη καθαρά με ένα “μέτωπο υγρασίας” από το Ιόνιο προς την Ήπειρο, με τιμές πάνω από 10–12 g/kg, αρκετές για να υποστηρίξουν ώρες συνεχόμενων καταιγίδων σημειώνει ο κ. Κολυδάς.

{https://exchange.glomex.com/video/v-degqz1xhooy9?integrationId=40599y14juihe6ly}

IVT – Ο δείκτης που ορίζει τον ατμοσφαιρικό ποταμό

Ο χάρτης IVT (Integrated Vapor Transport) δείχνει πόση υγρασία μεταφέρεται οριζόντια μέσα στην ατμόσφαιρα, όχι απλώς πόση υγρασία υπάρχει. Είναι δηλαδή ένας χάρτης ροής υδρατμών, που συνδυάζει δύο κρίσιμες παραμέτρους . Πόσο νερό περιέχει η ατμόσφαιρα (υγρασία / IWV) και πόσο γρήγορα και προς ποια κατεύθυνση το μεταφέρουν οι άνεμοι. Ο IVT είναι επομένως η “ισχύς” του υγρού ρεύματος. Γι’ αυτό χρησιμοποιείται διεθνώς για την ανίχνευση των ατμοσφαιρικών ποταμών. Στον παρακάτω χάρτη που παραθέτουμε, βλέπουμε την χρωματική ένδειξη με την ένταση του IVT . Τα χρώματα δείχνουν το μέγεθος της μεταφοράς υδρατμών σε μονάδες kg m⁻¹ s⁻¹. Οι χαμηλές τιμές μας δειχνουν αδύναμη μεταφορά και οι υψηλές τιμές πολύ ισχυρή μεταφορά. Στη Μεσόγειο, τιμές πάνω από 250–300 kg/m/s θεωρούνται σημαντικές.

Στον παραπάνω χάρτη υπάρχουν επίσης οι ισοβαρείς επιφανειακής πίεσης (SLP) οι οποίες μας βοηθούν να δούμε την κυκλωνική κυκλοφορία που οδηγεί τη ροή υγρασίας, τις περιοχές σύγκλισης, και τη σχέση της δυναμικής με τη μεταφορά υδρατμών. Ο IVT δεν δείχνει βροχή. Δείχνει την ενέργεια και την ποσότητα υγρασίας που κατευθύνεται προς μια περιοχή. Όταν ένας διάδρομος υψηλού IVT κατευθύνεται σε ορεινή περιοχή (π.χ. Πίνδος, Άλπεις, κ.α), τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα παρατεταμένων καταιγίδων, ορογραφικής ενίσχυσης και πλημμυρικών επεισοδίων μεγάλης κλίμακας. Γι’ αυτό και οι χάρτες IVT θεωρούνται πλέον βασικό εργαλείο πρόγνωσης ακραίου υετού .

Ο χάρτης IVT του CW3E (GFS run 23/11/2025) παρουσιάζει έναν καθαρό, ενισχυμένο υγρό διάδρομο στον Ατλαντικό και έναν μικρότερο στη Μεσόγειο . Παρουσιάζει το παγκόσμιο παράδειγμα ενός AR σε μεγάλο μήκος, με στενή δομή και υψηλό IVT. Αυτό αποτελεί το πρότυπο σύγκρισης για τη Μεσόγειο, στην οποία η γεωμετρία διαφέρει αλλά ο μηχανισμός είναι ίδιος. Στον συγκεκριμένο χάρτη που ισχύει για την Τρίτη 25/11/2025 εμφανίζονται τιμές που ξεπερνούν τον κίτρινο χρωματικό κώδικα για την περιοχή μας (που η Ελλάδα διακρίνεται οριακά) Όπως είπαμε η βασική φυσική ποσότητα ενός AR είναι ο IVT (Integrated Vapor Transport), δηλαδή η ολοκληρωμένη μεταφορά υδρατμών σε όλη τη στήλη της ατμόσφαιρας. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (Guan & Waliser, Ralph et al., Davolio et al.) αν ο IVT > 250 kg m⁻¹ s⁻¹ στη Μεσόγειο, τότε έχουμε ισχυρή υποψηφιότητα για AR κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται . Αν ο IVT > 300–350 kg m⁻¹ s⁻¹ τότε υπάρχει αυξημένη πιθανότητα ακραίων φαινομένων. Τέλος αν ο ΙVT > 500 kg m⁻¹ s⁻¹ τότε έχουμε μεγάλης κλίμακας επεισόδιο, με πιθανές υπερκαταιγίδες ορογραφίας .

EFI – Ο Δείκτης που δείχνει πόσο ακραίο είναι το φαινόμενο

Ο δείκτης EFI (Extreme Forecast Index) του ECMWF δεν μετρά ποσότητες· μετρά αποκλίσεις από το κλίμα. Ο δείκτης Water Vapor Flux EFI δείχνει πόσο ασυνήθιστη είναι η αναμενόμενη μεταφορά υδρατμών. Αναλυτικά, ο EFI Water Vapor Flux είναι ένας εξειδικευμένος δείκτης του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μεσοπρόθεσμων Προγνώσεων (ECMWF) που αξιολογεί πόσο ακραία είναι η προβλεπόμενη μεταφορά υδρατμών (water vapor flux) σε σχέση με το κλιματικό παρελθόν της περιοχής. Δεν μετρά απόλυτες ποσότητες, αλλά στατιστική ανωμαλία, συγκρίνοντας την πρόγνωση των επόμενων ημερών με μια πολυετή βάση δεδομένων Εμφανίζεται σε κλίμακα από –1 έως +1. Τιμές κοντά στο +1 σημαίνουν ότι η αναμενόμενη μεταφορά υδρατμών βρίσκεται στο ανώτατο 1% των ιστορικών τιμών, άρα είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη και συνδέεται συχνά με ακραία επεισόδια βροχόπτωσης. Ο EFI δεν δείχνει μόνο ένταση, αλλά και παρατεταμένη διάρκεια της υγρής μεταφοράς, γεγονός που τον καθιστά πολύτιμο για την ανίχνευση μεσογειακών ή εξωτροπικών ατμοσφαιρικών ποταμών (ARs). Όταν ο EFI Water Vapor Flux ευθυγραμμίζεται με υψηλό ΙVT (Integrated Vapor Transport), αυξάνεται σημαντικά η πιθανότητα για πολύωρες καταιγίδες, ορογραφική ενίσχυση και πλημμυρικά επεισόδια. Στην Ελλάδα, τιμές EFI 0.7–1.0 στο Ιόνιο και τη Δυτική Ελλάδα αποτελούν προγνωστικό σήμα ιδιαίτερα επικίνδυνων καταστάσεων.

{https://www.youtube.com/watch?v=u4JMO5HeAH8}

Αν ο EFI 0.7–1.0 τότε έχω συνθήκες ακραίας υγρής μεταφοράς. Αν ο EFI 0.9–1.0 τότε υπάρχει προγνωστική ένδειξη φαινομένων πολύ μεγαλύτερων από τα κλιματικά αναμενόμενα. Ο EFI, επομένως, είναι ο δείκτης που δείχνει «πόσο επικίνδυνο» μπορεί να γίνει ένας ατμοσφαιρικός ποταμός.

Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ
Οι εικόνες με τις ιστορικές περιπτώσεις της Ιταλίας (1966 και 2018) δείχνουν:

IVT έως 1200–1250 kg m⁻¹ s⁻¹

Μήκος AR έως 8000 km

Υετός > 750 mm / 48 ώρες ή > 800 mm / 72 ώρες

Πρόκειται για παγκοσμίως ιστορικά γεγονότα. Η Μεσόγειος μπορεί να δημιουργήσει ARs παρόμοιας δομής με μικρότερη απόδοση, αλλά ικανά να προκαλέσουν ακραίες πλημμύρες. Το επεισόδιο της ΒΔ Ελλάδας στην πραγματικότητα προσομοιάζει αυτά τα γεγονότα σε μικρογραφία.

{https://exchange.glomex.com/video/v-dego1bslmgvt?integrationId=40599y14juihe6ly}